Muốn bứt phá toàn cầu, TPHCM cần cơ chế tự quyết mạnh mẽ hơn

Thông tin trên được PGS.TS Trần Đình Thiên, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, phát biểu tại hội thảo tổng kết Diễn đàn Phát triển Công Thương TPHCM do Sở Công Thương TPHCM và báo Tuổi Trẻ tổ chức ngày 23-9.

Mở không gian phát triển, tháo gỡ điểm nghẽn thể chế

PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh, sau sáp nhập TPHCM mới có tầm vóc và tiềm năng lớn hơn bao giờ hết, vượt trội so với tất cả địa phương khác trong cả nước. Do đó, TPHCM không chỉ xác định cạnh tranh với các địa phương trong nước, mà phải định vị mình là một thế lực cạnh tranh mới quy mô toàn cầu.

Theo ông Thiên, các đề xuất về quy hoạch, phát triển của TPHCM thời gian qua vẫn chủ yếu tập trung vào nguồn lực đất đai và những ngành nghề phát triển trên mặt đất. Trong khi đó, thành phố còn vô vàn “không gian phát triển mới” chưa được khai thác, đó là không gian ngầm, không gian biển, là bầu trời, là không gian văn hóa và không gian số.

“Mặt đất chật chội, tắc nghẽn nhưng không gian ngầm dưới đất thì bao la, lợi thế và không tắc nghẽn. Tuyến hải trình phía Bắc của thế giới đang được nghiên cứu hình thành sẽ là tương lai cho TPHCM hướng biển với lợi thế cảng nước sâu. Một siêu đô thị có dân số lớn nhất cả nước là vùng đất màu mỡ cho phát triển không gian số và không gian văn hóa”, ông Thiên nói.

Một minh chứng rõ nét là dự án siêu cảng Cần Giờ, nếu phát huy tốt, cụm cảng này có thể tạo ra cú hích cho cả nền kinh tế, đưa TPHCM trở thành trung tâm logistics ngang tầm với những cảng biển lớn trên thế giới. Nhưng để làm được điều đó, thành phố cần một tầm nhìn mở rộng, không bó buộc trong cơ chế quản lý cũ.

Trong nhiều thập niên qua, TPHCM luôn được xem là “đầu tàu” kinh tế của cả nước. Thế nhưng, thành phố lại khó phát triển “đến tầm” và “đúng tầm” như kỳ vọng. Nguyên nhân căn bản, theo ông Trần Đình Thiên, nằm ở sự trói buộc về thể chế – “điểm nghẽn của mọi điểm nghẽn”. Chính những ràng buộc này đã giới hạn mối quan hệ giữa tính chủ động, sáng tạo và khả năng phát triển đúng với tiềm năng.

Thực tế hiện nay cho thấy, sau 10-20 năm, quy mô của TPHCM đã lớn vượt bậc, cấu trúc kinh tế ngày càng phức tạp và đạt trình độ cao hơn nhiều so với trước đây. Trong bối cảnh đó, thành phố không thể tiếp tục phụ thuộc vào một cơ chế quản lý chung, càng không thể chỉ dựa vào cách giải quyết kiểu “xin – cho” để tháo gỡ những vấn đề phát triển đặc thù.

Vì vậy, ông Thiên cho rằng, điều cần thiết là phải xác định rõ giới hạn của quyền “tự quyết, tự làm và tự chịu trách nhiệm” cho TPHCM. Trên tinh thần “mở – trao quyền” đủ mạnh, thành phố phải được quyền chủ động sáng tạo hết tầm để thực hiện đúng sứ mệnh đầu tàu mà quốc gia giao phó.

Bứt phá từ đổi mới mô hình phát triển

Ban tổ chức cho biết, sau hơn hai tháng tổ chức, Diễn đàn Phát triển Công Thương TPHCM đã thu hút hơn 150 tham luận, hàng trăm ý kiến hiến kế tâm huyết. Điểm chung của các đóng góp toát lên khát vọng: TPHCM phải vươn lên tầm một siêu đô thị công nghiệp – thương mại – dịch vụ, có sức cạnh tranh quốc tế.

Ông Trịnh Tiến Dũng – Chủ tịch Tập đoàn Đại Dũng – nhấn mạnh tầm quan trọng của ngành cơ khí và công nghiệp nặng. Theo ông, đây là nền tảng cho tự chủ sản xuất, quốc phòng – an ninh và các dự án hạ tầng toàn cầu. TPHCM hoàn toàn có thể trở thành trung tâm cơ khí, công nghiệp của khu vực.

Nhưng muốn vậy, thành phố cần một chiến lược tổng thể, quy hoạch khu công nghiệp chuyên sâu, liên minh sản xuất cơ khí và chính sách hỗ trợ đủ mạnh, từ quỹ đất sạch đến ưu đãi vốn, lãi suất, logistics.

Phát biểu tại hội thảo, ông Bùi Tá Hoàng Vũ, Giám đốc Sở Công thương TPHCM, nhấn mạnh rằng thành phố không thể tiếp tục đi theo lối mòn của mô hình công nghiệp thâm dụng lao động, gia công đơn thuần.

Bởi nếu chỉ trông chờ vào lợi thế chi phí thấp, TPHCM sẽ sớm mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình. Con đường duy nhất để thoát ra chính là tái cấu trúc công nghiệp, chuyển hướng sang các ngành công nghệ cao, có giá trị gia tăng lớn như công nghệ sinh học, vi mạch bán dẫn, chế tạo thông minh và năng lượng tái tạo.

TPHCM cần nhanh chóng đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số, gắn chặt với chuyển đổi xanh để bảo đảm phát triển bền vững. Đây không chỉ là những khái niệm thời thượng, mà là mệnh lệnh từ thời đại, là thước đo cho sức hấp dẫn của một thành phố hiện đại trên bản đồ thế giới.

Bên cạnh công nghiệp, thương mại cũng cần một bước chuyển căn bản. Không còn dừng lại ở khái niệm bán buôn, bán lẻ, hệ thống thương mại của TPHCM phải trở thành hạ tầng lưu thông hiệu quả, đóng vai trò “mạch máu” kết nối sản xuất và thị trường. Từ logistics đến trung tâm phân phối, từ cảng biển tới hạ tầng số, mọi mắt xích đều phải thông suốt. Đây là nền tảng để TPHCM không chỉ là trung tâm của Việt Nam mà còn là cửa ngõ của cả khu vực Đông Nam Á.

Trong bức tranh đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa – “xương sống” của kinh tế TP – cần được hỗ trợ toàn diện hơn. Không chỉ là vốn, mà còn là môi trường kết nối, hệ sinh thái sáng tạo và cụm ngành liên kết.