Luật Bảo hiểm xã hội mới bổ sung nhiều chính sách có lợi cho lao động tự do

Tôi nghe nói về việc Luật Bảo hiểm xã hội mới có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 đã bổ sung nhiều chính sách có lợi cho lao động tự do. Điều này khiến tôi rất quan tâm, vì đang cân nhắc tham gia.

Vậy các quyền lợi về chế độ thai sản và lương hưu của lao động tự do khi tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện có được cải thiện so với trước đây hay không? Tôi rất muốn biết những điểm mới có lợi cho lao động tự do trong Luật Bảo hiểm xã hội mới, để từ đó quyết định có nên tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện hay không?

Độc giả Thu Thảo

Luật sư tư vấn

Hiện nay, pháp luật chưa đưa ra một định nghĩa chính thức về lao động tự do. Tuy nhiên, trong thực tế, những người làm việc mà không bị ràng buộc bởi hợp đồng lao động và không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thường được coi là lao động tự do (các công việc như là buôn bán hàng rong, bán vé số dạo, làm cộng tác viên…).

Lao động tự do muốn được hưởng các quyền lợi về BHXH thì phải tham gia BHXH tự nguyện. Trong thời gian thi hành Luật BHXH năm 2014, số người tham gia BHXH tự nguyện còn thấp, trong đó có nguyên nhân là chính sách BHXH tự nguyện còn thiếu hấp dẫn, người lao động chưa được hưởng các quyền lợi ngắn hạn, trong khi mức hỗ trợ người tham gia BHXH tự nguyện còn rất thấp.

Luật BHXH năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025) đã bổ sung thêm nhiều chính sách mới về BHXH tự nguyện (đặc biệt là về trợ cấp thai sản và chế độ hưu trí) nhằm thúc đẩy lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện.

Đơn cử là các chính sách nổi bật sau đây.

1. Bổ sung chính sách trợ cấp thai sản

Luật BHXH năm 2024 (Điều 94, Điều 95, Điều 96, Điều 97) đã bổ sung trợ cấp thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện nhằm tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH tự nguyện, thu hút người lao động tham gia BHXH tự nguyện (đặc biệt là nhóm người trẻ tuổi) nhằm tự bảo đảm an sinh xã hội cho chính bản thân họ.

Mức trợ cấp thai sản là 2 triệu đồng cho mỗi con được sinh ra và mỗi thai từ 22 tuần tuổi trở lên chết trong tử cung, thai chết trong khi chuyển dạ. Đối với lao động nữ là người dân tộc thiểu số hoặc lao động nữ là người dân tộc Kinh có chồng là người dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo khi sinh con còn được hưởng chính sách hỗ trợ khác theo quy định của Chính phủ.

Chế độ trợ cấp thai sản đối với BHXH tự nguyện do ngân sách nhà nước bảo đảm, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ không phải đóng thêm tiền nên sẽ thu hút lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện (vì trách nhiệm không tăng nhưng được tăng thêm quyền lợi).

Đồng thời, Quốc hội giao Chính phủ quyết định điều chỉnh mức trợ cấp thai sản phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế – xã hội và khả năng của ngân sách nhà nước từng thời kỳ nhằm bảo đảm quyền lợi tốt nhất cho người tham gia BHXH tự nguyện (như là khi lạm phát tăng thì sẽ điều chỉnh tăng mức trợ cấp thai sản).

2. Nới điều kiện để được hưởng lương hưu

Luật BHXH năm 2024 (Điều 98) đã rút ngắn thời gian đóng BHXH xuống còn từ đủ 15 năm (theo Điều 73 Luật BHXH năm 2014 là từ đủ 20 năm trở lên). Với quy định mới này sẽ tạo cơ hội cho người tham gia BHXH muộn hoặc quá trình tham gia BHXH không liên tục có thời gian đóng BHXH ngắn sẽ được hưởng lương hưu.

3. Tăng mức trợ cấp khi đóng BHXH cao hơn số năm quy định

Luật BHXH năm 2024 (Điều 100) đã bổ sung quy định trường hợp người lao động đã đủ điều kiện hưởng lương hưu theo quy định tại Điều 98 Luật BHXH năm 2024 mà tiếp tục đóng BHXH thì mức trợ cấp bằng 2 lần của mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH quy định tại Điều 104 Luật BHXH năm 2024 cho mỗi năm đóng cao hơn số năm quy định kể từ sau thời điểm đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định của pháp luật đến thời điểm nghỉ hưu.

Với việc bổ sung quy định mới này sẽ bảo đảm được quyền lợi cho người lao động trong trường hợp đủ điều kiện hưởng lương hưu nhưng vẫn tham gia BHXH đến thời điểm nghỉ hưu (khuyến khích người lao động tham gia BHXH khi đã đủ điều kiện hưởng lương hưu cho đến thời điểm nghỉ hưu).

Đồng thời, với quy định người lao động có thời gian đóng BHXH cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75% (lao động nam là cao hơn 35 năm, lao động nữ là cao hơn 30 năm) thì ngoài việc nhận lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần sẽ bảo đảm được quyền lợi cho người lao động có thời gian đóng BHXH nhiều, phù hợp với nguyên tắc tham gia BHXH (đóng nhiều thì được hưởng nhiều).

4. Chính sách mới về hưởng BHXH một lần

Luật BHXH năm 2024 (Điều 102) về hưởng BHXH một lần có những điểm mới nổi bật sau đây:

Thứ nhất, người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày 1/7/2025 trở đi sẽ không được quyền nhận BHXH một lần. Chỉ được nhận BHXH một lần trong các trường hợp đặc biệt sau đây:

– Đủ tuổi hưởng lương hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH mà không tiếp tục tham gia BHXH.

– Người lao động ra nước ngoài để định cư.

– Người đang mắc một trong những bệnh ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS.

– Người có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; người khuyết tật đặc biệt nặng.

Với quy định mới này sẽ từng bước khắc phục được tình trạng hưởng BHXH một lần như thời gian qua. Từ đó, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống của họ khi về già.

Tuy nhiên, đối với người lao động có thời gian đóng BHXH trước ngày 1/7/2025, sau 12 tháng không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH thì được quyền nhận BHXH một lần.

Thứ hai, đối với người lao động đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ 15 năm đóng BHXH nếu không muốn hưởng BHXH một lần thì có thể lựa chọn hưởng trợ cấp hàng tháng theo quy định tại Điều 23 Luật BHXH năm 2024.

Với quy định này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động lựa chọn việc hưởng trợ cấp hàng tháng để họ có khoản thu nhập định kỳ góp phần ổn định cuộc sống.

Thứ ba, đối với người lao động ra nước ngoài để định cư; người đang mắc một trong những bệnh ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS; người có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; người khuyết tật đặc biệt nặng nếu vừa đủ điều kiện hưởng lương hưu vừa đủ điều kiện hưởng BHXH một lần thì người lao động được lựa chọn hưởng lương hưu hàng tháng hoặc hưởng BHXH một lần.

Với quy định mới này sẽ tạo điều kiện cho người lao động xem xét trường hợp của mình nên nhận BHXH một lần hay hưởng lương hưu hàng tháng là tốt hơn để ra quyết định phù hợp.

Luật sư Phạm Thanh Hữu
Đoàn luật sư TP HCM

Read More