120 năm từ nhà thương bản xứ đến bệnh viện hiện đại

Từ nơi chữa bệnh cho dân nghèo bản địa dưới thời Pháp, Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp dần trở bệnh viện đa khoa hàng đầu của Hải Phòng.

Đầu thế kỷ 20, TP Hải Phòng trở thành trung tâm giao thương quan trọng của Bắc Kỳ và Liên bang Đông Dương. Dân số gia tăng, đặc biệt là tầng lớp lao động người bản xứ khiến nhu cầu chăm sóc sức khỏe trở nên cấp thiết.

Tuy nhiên, Hải Phòng chưa có cơ sở y tế nào dành riêng cho người An Nam. Các bệnh viện hiện hữu, chủ yếu phục vụ cho binh lính và công chức người Pháp, từ chối tiếp nhận người dân bản xứ. Người dân khi mắc bệnh hoặc gặp tai nạn thường không được cấp cứu kịp thời, phải phó mặc cho số phận.

Ngoài ra, các bệnh truyền nhiễm như kiết lỵ, lao, thương hàn hay đậu mùa lây lan mạnh trong các khu dân cư nghèo, đe dọa không chỉ người dân bản xứ và cả cộng đồng cư dân châu Âu sống tại Hải Phòng.

“Sự hình thành bệnh viện bản xứ vì thế không chỉ xuất phát từ nhu cầu nhân đạo, mà còn là yêu cầu cấp thiết về mặt y tế công cộng và trật tự đô thị, nhằm kiểm soát dịch bệnh, bảo đảm an sinh xã hội”, bác sĩ Đỗ Mạnh Thắng, Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp, cho biết.

Trước tình hình đó, ngày 2/10/1905, chính quyền thuộc địa mở Nhà thương bản xứ (Hôpital Indigène) trên bãi đất trống phía tây thành phố, tận dụng lán trại tạm bợ của phu mộ. Do quy mô ban đầu quá nhỏ, điều kiện điều trị còn hạn chế, năm 1906 chính quyền mở rộng một số hạng mục như 16 khoa nội, khoa ngoại, nhà bếp, phòng tắm và khu vệ sinh riêng biệt. Thậm chí còn có khu điều trị nội trú cho các bệnh nhân làm phúc, tức những người nghèo không có khả năng chi trả.

Năm 1927, chính quyền thuộc địa xây thêm khoa nội, khoa ngoại và phòng đẻ. Năm 1945, Giám đốc Ty Vệ sinh thành phố vẫn kiêm nhiệm Giám đốc Nhà thương bản xứ, số nhân viên từ chủ nhiệm các khoa đến y tá chỉ 13 người.

Dù cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế nghèo nàn, nhưng theo ông Thắng, sự ra đời của Nhà thương bản xứ Hải Phòng là bước chuyển mình quan trọng. Từ đây, hệ thống y tế công lập chính thức được hình thành, là nơi khám chữa bệnh, đào tạo và làm việc đầu tiên của nhiều thế hệ y bác sĩ người Việt.

Cơ sở cách mạng

Trong những năm đầu thành lập Nhà thương bản xứ, đội ngũ thầy thuốc chủ yếu là sĩ quan quân y người Pháp, về sau có sự tham gia của nhiều nhiều viên chức người Việt. Họ vừa chăm sóc người bệnh, vừa tham gia phong trào cách mạng, tiêu biểu nữ hộ sinh nội trú Nguyễn Thị Vinh. Bà Vinh được kết nạp vào Thanh niên cách mạng đồng chí hội, lúc đầu sinh hoạt ghép với tổ học sinh – viên chức.

Cuối năm 1927, bà Vinh cùng đồng đội mở hiệu sách ở phố Mê Linh rồi nhượng lại cho Tỉnh bộ cách mạng để trở thành đầu mối liên lạc, chuyển tài liệu, sách báo cách mạng từ nước ngoài về, góp phần rất lớn truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin vào Hải Phòng và Việt Nam.

Giữa tháng 5/1930, bà Nguyễn Thị Thuận (Đảng viên cộng sản) bị bắt khi đang đến gần kỳ sinh nở và được chuyển sang Nhà thương bản xứ. Nhờ sự giúp đỡ và bố trí của cơ sở cách mạng tại đây, đặc biệt là bà Vinh, bà Thuận đã trốn thoát. Sau đó, mật thám Pháp điều tra, xét hỏi 20 thầy thuốc cùng nhân viên nhà hộ sinh, bắt bà Vinh nhưng phải thả vì thiếu chứng cứ. Tuy nhiên, đến đầu tháng 11/1930, do có kẻ phản bội, bà Vinh, bà Hiển bị bắt lại.

Khi thực dân Pháp nổ súng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược toàn miền Bắc, đánh chiếm trở lại Hải Phòng, nhiều thầy thuốc và nhân viên y tế tham gia bộ đội, cứu chữa và phát thuốc cho chiến sĩ và nhân dân bị tai nạn. Một số y tá và thầy thuốc còn bí mật đưa cán bộ vào nhà thương chữa bệnh, băng bó vết thương và giúp họ thoát khỏi sự truy lùng của địch.

Trong chiến tranh

Sau khi Hải Phòng giải phóng năm 1955, chính quyền cách mạng tiếp quản Nhà thương bản xứ, đổi tên là Bệnh viện Hải Phòng. Lực lượng y tế từ vùng kháng chiến trở về tiếp quản bệnh viện với hơn 10 y sĩ, dược sĩ và y tá, cùng hơn 30 nhân viên thuộc các bộ phận tổ chức, quản trị hành chính và hậu cần.

Trang thiết bị khi đó rất nghèo nàn. Bàn mổ, bàn đẻ đều cũ, han gỉ. Mỗi khoa có khoảng 5 bơm tiêm, kim tiêm thường xuyên phải mài lại. Phòng X quang có hai máy nhưng chỉ một máy hoạt động, chụp xong trả về cho khoa xem và tự quyết định, riêng dạ dày sau khi chụp phải gửi phim lên Hà Nội nhờ đọc kết quả, có khi phải chờ cả tháng. Giường bệnh nhân là những khung sắt lâu ngày không được sơn, ván nằm bằng gỗ, nhiều cái đã mọt và đầy rệp.

Trong khi đó, Hải Phòng là thành phố công nghiệp lớn, người lao động đông, điều kiện bảo vệ sức khỏe và an toàn lao động lại thiếu thốn nên tai nạn xảy ra thường xuyên. Trong những năm bị địch tạm chiếm, công nhân lao động quá sức trong điều kiện thiếu thốn, dẫn đến ốm đau, bệnh tật nhiều.

Do vậy hoạt động ra vào viện của bệnh nhân luôn căng thẳng. Nhiều bệnh nhân chưa đáng cho ra viện vẫn phải cho ra để lấy giường cho người bệnh cấp cứu. Tình trạng một bệnh nhân có vết thương nhiễm trùng nằm chung phòng với bệnh nhân vô trùng thường xuyên xảy ra.

Trước thực trạng đó, năm 1956, Chính phủ Tiệp Khắc ký Nghị định thư viện trợ y tế cho Việt Nam xây dựng bệnh viện đa khoa hiện đại tại Hải Phòng. Tháng 10/1956, đoàn chuyên gia y tế và xây dựng Tiệp Khắc đến Bệnh viện Hải Phòng khảo sát, lập đồ án thiết kế, vừa xây mới vừa cải tạo và trang bị nội thất. Trưởng đoàn Tiệp Khắc là bác sĩ Bradacék sau này trở thành giám đốc bệnh viện.

Năm 1957, công trường xây dựng bệnh viện được khởi công. Ngoài số vật liệu rất lớn như gạch, cát, đá, sỏi, gỗ, xi măng… và 300.000 công xây dựng của phía Việt Nam, Chính phủ Tiệp Khắc đã gửi sang những vật liệu quý như thép xây dựng, tấm lợp, gạch men, kính, toàn bộ trang bị đủ cho các khoa chuyên môn, tương đương bệnh viện cùng cấp tại Tiệp Khắc.

“Những thứ gì bạn không có hoặc không sản xuất kịp thì gửi mua ở Đức, Ba Lan, Trung Quốc và Hong Kong”, ông Thắng kể. Công trình đã chi hết 5 tỷ đồng (thời giá 1959), trong đó 3 tỷ là máy móc y tế, thiết bị, vật liệu do phía Tiệp Khắc cung cấp. Sau gần hai năm xây dựng, bệnh viện khánh thành, được đổi tên thành Bệnh viện Tiệp Khắc – mô hình kiểu mẫu của ngành y tế miền Bắc.

Đi lên hiện đại

Sau ngày thống nhất, Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp bước vào giai đoạn đổi mới, được đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại. Sự hỗ trợ quốc tế từ Tiệp Khắc, Pháp, Phần Lan… không chỉ dừng ở viện trợ y tế mà còn có chuyên gia đào tạo, giúp bệnh viện nhanh chóng hiện đại hóa các chuyên khoa trọng yếu.

Trải qua 120 năm xây dựng và trưởng thành, hiện nay Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp là cơ sở đa khoa hạng 1 tuyến thành phố. Bệnh viện có 47 khoa lâm sàng, 11 khoa cận lâm sàng và 11 khoa phòng chức năng, cùng với 2.180 y bác sĩ, nhân viên y tế, trong đó có nhiều phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ, bác sĩ chuyên khoa cấp 1, cấp 2 giàu kinh nghiệm.

Hàng ngày, bệnh viện tiếp nhận trung bình khoảng 1.500 lượt khám ngoại trú và điều trị nội trú cho từ 2.000 đến 2.400 người bệnh, không chỉ nhân dân Hải Phòng mà còn phục vụ người dân từ các tỉnh, thành phố lân cận như Quảng Ninh, Thái Bình. Bệnh viện đã làm chủ những kỹ thuật khó như phẫu thuật tim hở, thay khớp, nội soi ít xâm lấn, vi phẫu ghép chi thể đứt rời…

Trong hai năm 2023-2024, bệnh viện triển khai thành công 6 ca ghép thận tại thành phố, đánh dấu bước tiến mới trong điều trị cho người bệnh suy tạng giai đoạn cuối, mang lại hy vọng vượt qua căn bệnh hiểm nghèo.

“Từ Nhà thương bản xứ, chúng tôi đã trở thành đơn vị hàng đầu của ngành Y tế Hải Phòng”, ông Thắng tự hào nói.

Lê Tân

Read More